Məqalələr

Qurani-Kərimdə axirət aləmi və onun adları – Ölülərin diriləcəyi gün

Məad və axirət aləmi ilə bağlı ayələrdə geniş şəkildə bəhs olunan digər adlardan biri də “Ölülərin diriləcəyi (gün)“dür. “Həcc“ surəsinin 5-ci ayəsində üç mühüm məsələyə – insanın torpaqdan yaranması, dölün müxtəlif mərhələləri və həyatbəxş yağışdan sonra ölü torpağın cana gəlməsinə toxunduqdan sonra, 6-cı ayədə belə buyurulur:

ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّهُ يُحْيِي الْمَوْتَى وَأَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“Bu ona görədir ki, həqiqətən, Allah haqdır, ölüləri dirildir və O, hər şeyə qadirdir!“

Ayədə qeyd olunan “həqq“ (haqq) sözü gerçəklik və sübut mənasını daşıyır. “Əl-mizan“ kitabında qeyd olunanlara əsasən, bu ifadədə göstərilir ki, Allah-Taalanın gerçəkliyə sahib bir varlıq deyil, əksinə, gerçəkliyin özüdür. O, sübut, həqiqət və gerçəkliyin özüdür, kainatda hər bir şeyin sübut və həqiqəti Onun varlığının bərəkətindəndir.

“Haqq“ sözünün antonimi “batil“dir. Batilin sübut və gerçəkliyi yoxdur, xəyal, güman və ilğımdan başqa bir şey deyildir.

Diqqəti cəlb edən odur ki, bu ayədə qeyd edilən üç fenomen (Adəmin torpaqdan yaranması, dölün mərhələləri və ölü torpaqların cana gəlməsi) həm Allahın varlığına, həm məad və ölümdən sonrakı həyata, həm də Allahın vəsflərinə (qüdrət kimi) dəlil-sübut olaraq qeyd edilmişdir. Həqiqətdə, bütün kainata hakim bu geniş dəyişikliklər varlıq aləmində sabir bir nöqtənin varlığına bir sübutdur. Dəyişkən fenomenlərə hakim olan bu qəribə quruluş (kainat) Onun elm və qüdrətinin nişanəsidir. Bütün bunlar ölümdən sonrakı həyatın mümkünlüyünə dəlil-sübutdur. “Ölülərin diriləcəyi (gün)“ (ölümdən sonrakı həyat) ifadəsi məadla bağlı ayələrdə geniş şəkildə göstərilmişdir və bu ifadə cismani məada – insanın həm ruhu, həm də cisminin birlikdə o biri dünyaya qayıdışına aşkar bir sübutdur. Əgər məad yalnız ruhani yöndən ibarət olsaydı, ölümdən sonrakı həyat məna kəsb etməzdi, yoxsa yuhun cisimdən ayrıldıqdan sonra da yaşacağı danılmaz bir həqiqətdir. (“Peyami-Quran“, Ayətullah Məkarim Şirazi, c.5, səh.35-36.)

Allah-Taala Cəhənnəmi yaratmasaydı, nə olardı?

Allah-Taala Cəhənnəmi yaratmasaydı, nə olardı? Cəhənnəmin yaradılması zəruri idimi?

Əslində, Cənnət və Cəhənnəm bir ipin iki ucu kimidir: biri varsa, o biri də olmalıdır. İnsan azaddır və bu iki sonluğu zəruri edən də insanın azadlığıdır. Behişt doğru yolu seçmiş azad insanın mükafatı, Cəhənnəm isə şər yolu seçmiş azad insanın cəzasıdır. İnsanın azad şəkildə seçim aparması üçün onun qarşısında ən azı iki yol olmalıdır. Əgər qarşıda daim yalnız bir yol varsa, insanın azadlığının heç bir mənası yoxdur. Əgər qarşıdakı yollardan yalnız biri ilə getməyə imkan varsa, insan yenə də azad deyil. Çünki bu iki halda insan iradəsindən asılı olmayaraq addım atır.

Allah-Taala insanı azad, muxtar yaratmışdır. Həm yaxşılığa, həm də pisliyə meyil onun daxilindədir. Yaxşılığı seçən yaxşılığa, pisliyi seçən pisliyə çatmalıdır. Əgər bu iki qrup insanın aqibəti eyni olsaydı, ilahi ədalətdən danışmağa dəyməzdi.

Demək, insanın qarşısında iki yol var. Bu yollardan biri onu Allah xəlifəsi məqamına, digəri ən alçaq səviyyəyə aparır. Birinci yol ilahi əmrlərə itaətdən ibarətdir. Bu yolun sonu Cənnət, misilsiz nemətlər və nəhayət, “Allahla görüş”dür. “Saleh bəndələr üçün hazırlananları nə bir göz görmüş, nə bir qulaq eşitmiş, nə də bir qəlb duymuşdur.”

“Qaf” surəsinin 35-ci ayəsində buyurulur:

لَهُم مَّا يَشَاؤُونَ فِيهَا

“Onlar üçün istədikləri hər şey vardır.”

İkinci yolun sonu Cəhənnəm, ilahi əzab, yandırıcı od, ən alçaq mərtəbəyə süqutdur. Bu yolun sonuna çatmış insan elə peşman olur ki, hətta “Kaş torpaq olaydım” deyir. (“Nəbə" surəsi, ayə 40.)

İnsan iki yol ayrıcındadır; bir yol kamal və sonsuz səadətə, digəri isə alçaqlıq və bədbəxtliyə aparır. İnsan bu məqamda olduqca ehtiyatla qədəm götürməlidir. Məhz bu ehtiyatlılıq “təqva” adlanır.

Bəli, Allah-Taala insanı yaratmış və yaxşılıqla pisliyi ona tanıtmışdır:

وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا. فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا

“And olsun nəfsə və onu nizama salana, sonra da ona günahkarlığı və pərhizkarlığı ilham edənə.” (“Şəms” surəsi, ayə 7-8.)

Doğru yolu seçənlər mükafata, yanlış yolu seçənlər isə cəzaya çatacaqlar:

مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ

“Yaxşı iş görənlər on qat artıq mükafata çatacaq, pis iş görənlər həmin qədər (günahları qədər) cəzalandırılacaqlar və onlara zülm edilməyəcəkdir.” (“Ənam” surəsi, ayə 160; “Allaha doğru”, Ayətullah Misbah Yəzdi, səh.22-23.)

Həqiqi imanın 5 xüsusiyyəti

Bəzi Quran ayələri həqiqi imanı tanıtdırır və insanları belə bir imana yiyələnərək onu kamilləşdirməyə çağırır. Bu ayələrdən biri «Ənfal» surəsinin 2-ci ayəsidir:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ…

«Möminlər yalnız o kəslərdir ki, Allah adı çəkiləndə qəlbləri qorxudan titrəyər...»

Quran dilində «qəlb» həm mərifət, həm də hiss və xasiyyətlər mərkəzidir. Yəqinlik, iman, məhəbbət, qəzəb, qorxu, ümid və sair xüsusiyyətlərin və hisslərin yeri qəlbdir. Elmi dildə desək, qəlb hisslərin maarif ocağıdır. Əgər qəlbdə iman varsa, imana uyğun hiss önə gəlməlidir. Əgər insan bir şəxsi həqiqətən sevərsə, o şəxs yada düşər və ya başqa biri onun adını çəkərsə, insanın halı dəyişər. Məhəbbət çox olduqca, hal da çox dəyişməlidir.

Halın dəyişməsi Allahın yada salınmasından asılıdır. Allahı sonsuz əzəmət sahibi kimi tanıyan insanın tanıma dərəcəsindən asılı olaraq halı dəyişir. Bu işdə Allah qorxusu deyilən hiss olduqca təsirlidir.

Bəli, belə bir qorxu olmadığı halda dəvət və nəsihətlər faydasız qalır. Ayələrdə «vəcəl» kimi ifadə olunmuş hal həmin təkan, silkələnmə halıdır. İnsan belə bir hal keçirməsə Allahı xatırlamaq əhəmiyyətsizdir. Allahı düşünən zaman insanın halı dəyişmirsə, bu həqiqi iman deyil. Demək, imanın ilk xüsusiyyəti budur ki, Allah yada düşən an hal dəyişsin.

وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا

«(Möminlər yalnız o kəslərdir ki,) ...Allahın ayələri oxunduğu zaman həmin ayələr onların imanlarını daha da artırar.»

«Həqiqi imanın ikinci xüsusiyyəti odur ki, dəyişməz və durğun olmasın» buyurulur. İman daimi hərəkətdə olmalı, inkişaf etməlidir. Quran ayəsi eşidən insanın imanı artmalıdır. İmanın müəyyən bir mərtəbəsinə malik insan üçün Quran Allahın göndərdiyi bələdçidir. Sevdiyi şəxsdən məktub alan insan şövqə gəlib sevinir. Quran isə Allahın öz bəndələrinə məktubudur. Necə ola bilər ki, insanın iman gətirdiyi Allahın məktubu oxunarkən insanın halı dəyişməsin?! Hal dəyişmirsə, demək iman zəifdir. Qurani-Kərimdə buyurulur ki, qəlbindəki imanı diri olan insan Quran oxunarkən diqqətlə qulaq asır və nəticədə imanı artır.

وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ

«(Möminlər yalnız o kəslərdir ki,) ...ancaq öz Rəbbinə təvəkkül edərlər.»

İmanın üçüncü xüsusiyyəti «yalnız Allaha təvəkkül etməkdir». Elə ki, insanın imanı artır, bütün müşküllərinin açılışını Allahdan bilir, Onun hər şeyi əhatə etdiyini anlayır, nəticədə Allahdan başqasına etimad göstərmir. İnsan adətən, təzahürlər silsiləsini görür, amma əsl amildən xəbərsiz qalır. Hansı ki, insanın bütün gördükləri yalnız Allahın iradəsi ilə hərəkətə gəlir. Bunu anlayan insan Allahdan qeyrisinə bağlana bilərmi?!

Digər bir tərəfdən ata-ana qarşısında, övliyaların hüzurunda təvazökarlıq göstərərək kiçilmək tapşırılır. Sözsüz ki, burada əsas məqsəd Allahın əmrinə itaətdir. Möminin şəxsiyyəti Allahdan qeyrisinə əyilməyə imkan vermir.

İman üçün iki zahiri əlamət də vardır: namaz və infaq (ehtiyaclıya kömək). «Ənfal» surəsinin 3-cü ayəsində buyurulur:

الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ

«(Möminlər yalnız o kəslərdir ki,) namaz qılar və verdiyimiz ruzidən Allah yolunda sərf edərlər.»

Sadalanan üç batini və iki zahiri xüsusiyyət həqiqi imanın əlamətləridir. Allah-Taala bu xüsusiyyətləri sadaladıqdan sonra أُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا «məhz onlar həqiqi möminlərdir» – deyə buyurur. İnsanın düşüncə və əməlində əsər qoymayan iman iman deyil. İmam Sadiq (ə) İbn Cündəbə bu həqiqəti belə çatdırır: «O şəxslər mömindirlər ki, qəlblərində Allah qorxusu olsun». İnsan adətən, bu incə nöqtəyə diqqət göstərmir. Biz adətən, Allahdan pis işimizə görə qorxuruq. Çünki pis iş insanın süqutuna səbəb olur. Hansı ki, insan pis iş görməsə də qorxmalıdır.

İnsan hər an Allahın yardımına ehtiyaclıdır. Məsələn, biz yalnız onun köməyi ilə imanımızı qoruya bilərik. Həzrət Məsumənin (ə) ziyarətində oxuyuruq: «Malik olduğumu məndən alma.» «Ali-İmran» surəsinin 8-ci ayəsində buyurulur:

رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا

«Ey Rəbbimiz, bizi doğru yola yönəltdikdən sonra qəlbimizə şübhə salma.»

İnsan necə əmin ola bilər ki, malik olduğu imanı əldən verməyəcək? Bütün bunları nəzərə alan insan Allah dərgahına əl açır.

Demək, mömin insan Allahın əzəmətindən qorxur. Bu qorxu günaha görə qorxudan fərqlənir. İmam Sadiq (ə) buyurur: «Mömin ona nəsib olmuş doğru yolu (hidayəti) itirməkdən qorxur.»

Gündəlik namazda insan məhz bu qorxu ilə «bizi doğru yola hidayət et» ifadəsini bir neçə dəfə təkrarlayır. Allahın hidayətindən məhrum olan insan yolunu azır. Ona görə də möminin Allahdan iki qorxusu vardır: Allahın əzəmətini düşünərkən duyulan qorxu və Allahın nemətlərindən məhrum olmaq qorxusu. (“Sadiq yol axtaranlar üçün imam Sadiqin (ə) nəsihətləri”, Ayətullah Misbah Yəzdi, 6-cı dərs, səh.49-52.)

Dinlərdə hicab

Dinlərdə hicabın qaydasını və şəklini araşdırıb müqayisə edəndə ortaya belə bir fakt çıxır ki, bəzi dinlərdə hicaba çox sərt riayət olunmuşdur.
Məsələn, Zərdüşt dininə mənsub qadınlar tam hicaba bürünməli imişlər. Yəni uzun paltar, topuğa qədər şalvar geyinməli və bunların üstündən çadraya bürünməli, amma üzlərində də niqab olmalı imiş.
Hicabın bu növü farslarda (Əhəmənilər, Arşakilər və Sasanilər dönəmində) da geniş yayılmışdı. Hətta kübar qadınlar da çölə çıxanda üzlərini gizlətmək məcburiyyətində idilər. Xüsusulə I Daranın dövründə qadınlara hicabla bağlı sərt qaydalar tətbiq olunmuşdur. “Sivilizasiyalar tarixi” kitabının müəllifi Vill Dürant yazır ki, “Cəmiyyətin zadəgan sinifinə məxsus qadınlar evdən sadəcə örtülü kəcavədə çıxırdılar”.
Hicab yəhudi qadınlarının arasında da mövcud olmuşdur. Tarixçilər bildirirlər ki, yəhudilərdə nəinki təkcə ənənəvi hicaba riayət olunurdu, hətta çox vaxt iş o yerə qədər gəlib çıxırdı ki, bədənin hər yeri qapanırdı. Yəhudilərin nöqteyi-nəzərincə, qadınlar əhəmiyyətsiz varlıqlar idi və yalnız əsgər dünyaya gətirmək üçün lazım idilər.
Buna görə də, onların ünsiyyəti üçün çox sərt qaydalar qoymuşdular. Əbul-Qasım İştəxərdi tərəfindən yazılmış “İslamda hicab” adlı kitabda deyilir: “Örtük (Hicab adını İslam gətirib) ərəblər arasında geniş yayılmasa da, qeyri-ərəblər arasında çox geniş yayılmışdı. Qədim İranda, həmçinin yəhudilər və iudaizm dininə sitayiş edən xalqlar arasında hicaba İslamda buyurulduğundan daha sərt riayət olunurdu. Onlarda hətta üzü və ovucları da gizlətmək vacib idi. Bəzi xalqlarda söhbət yalnız qadının vücudunun və üzünün gizlədilməsindən deyil, ümumiyyətlə, qadınların “evə həbs edilməsindən” gedirdi. Onlar bunu adət halına gətirmişdilər”.
Yəhudilərin iki müqəddəs kitabları olan Tövrat və Talmudda Allahın qəzəbinə düçar olmamaq üçün qadınların riayət etməli olduqları qaydalar sadalanır. Ərəb yazarı Abdur-Rəsul Əl-Qafar hicab haqqında “Müasir qadın” kitabında belə yazır: “Tövratda (Əhdi-Ətiqdə) hicab haqqında çoxlu hökmlər var. İsa Peyğəmbər də hicab haqqında danışır. Tövrat və İncildə qadınların o dövrdə hicaba riayət etməli olduqlarını göstərən çoxlu ayələr mövcuddur. Onlar evin qadına aid olan yarısında, qalın pərdənin arxasında otururdular ki, onlara təsadüfən yad nəzər sataşmasın”. Xristian dini həmçinin yəhudi şəriətinin qadınların hicabı ilə bağlı hökmləriniqüvvədə saxlayırdı.
Xristianlıq qadınlara bütün bəzək əşyalarını qadağan etmişdi. Həvarilər, onlardan sonra isə Roma Papaları və kardinallar – onların dini hökmləri kilsə və xristianlıq üçün qəti əmr mahiyyəti daşıyırdı – qadınları tam hicaba ciddi riayət etməyə, o cümlədən hər hansı bər-bəzəkdən və kosmetikadan istifadə etməməyə çağırırdılar. London universitetinin professoru Doktor Hakim İlahi “Qadın və xristianlıqda vicdan azadlığı” kitabında hicab haqqında danışan iki Yepiskop Klement və Tertoriyandan sitat gətirir: “Qadın evdən kənarda olduqda tam qapanmalıdır.
Belə ki, yalnız onu örtən paltar onu yad baxışlardan qoruya bilər. Qadın başqalarına öz sifətini göstərməməlidir. Tanrı mömin xristian qadınlara başqalarının yanında bəzənməyi məqbul saymır. O gərək öz gözəlliyini gizləsin. Çünki o onu görənlər üçün təklükəlidir”. Braun Şnayder “Müxtəlif tayfaların geyimləri” kitabında xristian qadınların şəkillərini verir. Onlar hamısı uzun paltar geyinmiş və duvaq örtmüşlər. Xristianların müqəddəs kitabında örpəyin vacibliyinə açıq göstərişlərin olması və onlara yad adamaların yanında, xüsusilə kilsədə susmaq əmrinin verilməsi ona dəlalət edir ki, onlar hicaba riayət etməlidirlər.
Bu səbəbdən, xristianlar və avropalılar arasında o dövrdə hicaba riayət olunması çox geniş yayılmışdı və bu 13-cü əsrə qədər davam etmişdir. O tarixdən etibarən isə tədricən öz əhəmiyyətini itirməyə başlamışdır. İslam sonuncu və ən kamil ilahi din kimi geyimi Allahın neməti olaraq görür. Bu din hicabla bağlı tarix boyu müşahidə edilən ifratçılığın qarşısını almaq üçün konkret hökmlərlə hicabın sərhəddini məhdudlaşdırmış və onu düzgün, mötədil və kişi və qadın təbiətinə daha uyğun şəkildə müəyyənləşdirmişdir. İslam dinində hicab heç də qadının evə həbs edilməsi və cəmiyyətdən təcrid olunması anlamına gəlmir. Və ya qadınları cəmiyyətin ictimai həyatında iştirak etmə haqlarından məhrum etmir. Hicab İslam dünya görüşündə o anlama gəlir ki, qadın yad kişilərin yanında saçlarını və bədənini örtməlidir ki, lazımsız baxışları cəlb etməsin.
Hicab İslamda onunla xarakterizə edilir ki, o qadınlara nəinki cəmiyyətin ictimai həyatında iştirak etməklərinə mane olmur, həm də iş mühitinin sağlam olmasını və qadının ictimai fəallığını qarantiləyir. İslam nöqteyi nəzərindən, hicab təkcə qadına ismət, paklıq və dəyər qazandırmır, həmçinin qadını xarici və daxili təlükələrdən qoruma vasitəsi kimi xidmət edir.
Hicab haqqında ayə nazil olur olmaz müsəlman qadınları buna riayət etməyə başlamışlar. Peyğəmbərin (c.ə.c.) xanımı Həzrəti Aişə bu barədə belə deyir: “Ənsar qadınlarına afərin. “Nur” surəsinin ayəsi nazil olduqdan sonra onlardan heç biri cəmiyyət içinə əvvəlki görkəmdə çıxmadılar. Onlar hamısı başlarını qara örtüklə örtdülər”. islam.az

Allah kimin namazını qəbul edər? Mənbə: https://islam.az

“Əməlin özündən daha çox onun (Allah dərgahında) qəbul olmasından ötrü çalışın”. İmam Əli (Biharül-ənvar, cild 71, səh. 173). Dindar insanları ən çox narahat edən suallardan biri ibadətlərin hansı şərtlər daxilində qəbula çatmasıdır. Biz ibadət edirik, saleh əməllər həyata keçiririk, amma görəsən, bunların hamısı ilahi dərgahda qəbul olurmu? Əgər hamısı qəbul olmursa, qəbul olunanlar hansılardır? Əməllərimizin qəbul edilməsinə zəmanət verən amillər hansılardır? Hər şeydən öncə bir məqama diqqət yetirməliyik: İbadətlərimizin bir qismi şəriətin buyurduğu şəkildə səhih yerinə yetirilsə də, ya əməl dəftərimizə yazılmır, ya da başqa günahlarımızın əvəzində pozulur. Axı, insanın əməl dəftəri dinamik olaraq dəyişir. Savablar və günahlar sürətlə bir-birini əvəz edir. Günahlar savabları, savablar da günahları silir. Onların nisbəti ardıcıl olaraq dəyişir. Məsələn, insan gecə namazı qılır və bunun savabını qazanacağını düşünür. Amma fərqində olmur ki, danışdığı qeybət və ya yediyi haram tikə həmin gecə namazının savabını ləğv edib. Ona görə böyüklər buyurmuşlar ki, əsas məsələ savabı qazanmaq deyil, onu qiyamət gününə kimi qoruyub saxlamaqdır. Bu müqəddimənin nəticəsi olaraq, ibadətlərimizin (məqalənin mövzusu olan namazlarımızın) qəbul edilməsinin əhəmiyyəti aydın olur. İbadətlərimizin bacardıqca çox hissəsinin qəbul olmasına çalışmalıyıq ki, günahlarımızın əvəzi olaraq bir qismi silindikdən sonra hesabımızda çox savab qalsın. Gündəlik namazlarımızın Allah tərəfindən qəbul edilməsinə xüsusi çalışmalıyıq. Namazlarımızın qəbuluna səbəb olan şərtlərə etinasız yanaşmaqla özümüzü axirət azuqəsindən məhrum etmiş olarıq. Namazların qəbul edilmə şəraitindən danışarkən, İmam Cəfər Sadiqin (ə) Abdullah ibn Cündəb adlı səhabəyə ünvanladığı vəsiyyətindəki bir tövsiyəni mütləq xatırlamalıyıq. Bu vəsiyyətnamə bir çox mənbələrdə, o cümlədən, “Tühəfül-üqul” kitabında dərc edilmişdir. Abdullah ibn Cündəb Bəcəli Kufi Əhli-beyt (ə) dostlarından idi, İmam Kazimin (ə) və İmam Rzanın (ə) vəkili (nümayəndəsi) kimi tanınırdı. Mənbələrdə etibarlı ravi və mömin şəxs kimi vəsf edilir. O, İmam Rzadan (ə): “Məndən razısanmı?” deyə soruşduqda İmam cavab vermişdi: “Allaha and olsun ki, bəli. Allahın Rəsulu da, Allah da səndən razıdırlar”. Rəvayətə görə, Abdullah həmişə digər möminlərdən ötrü xeyir-dualar edərmiş Səbəbini soruşanda deyirdi: “İmam Kazimdən (ə) eşitmişəm ki, hər kim öz din qardaşından ötrü (onun olmadığı bir yerdə) xeyir-dua etsə, Allahın ərşindən nida gələr: “Etdiyin duanın yüz min misli sənin özünə əta edildi”. Əgər özüm üçün təkbaşına dua etsəm, bilmirəm ki, qəbul olacaq ya yox. Amma başqası üçün dua etsəm, onun yüz min mislinin mənə əta olunacağına zəmanət verilib”. İmam Cəfər Sadiq (ə) Abdulah ibn Cündəbə ünvanladığı vəsiyyətnamənin bir yerində yazırdı: “İzzət və cəlal sahibi olan Allah (öz peyğəmbərlərinə göndərdiyi) vəhylərinin bir qismində buyurub: Mən o adamın namazını qəbul edərəm ki, mənim əzəmətimin qarşısında təvazökarlıq etsin, mənim xatirimə şəhvani istəklərdən üz çevirsin, mənim zikrimlə gününü başa vursun, mənim yaratdıqlarımın qarşısında təkəbbür göstərməsin, ac olanı doyuzdursun, çılpağı geyindirsin, çətinliyə düşənə rəhm etsin, qəribə sığınacaq versin. Bu cür insanı Günəş kimi nurlu edərəm. Ondan ötrü zülmətin qarşısında nur, cəhalətin qarşısında helm (dözümlülük) yaradaram. Onu öz izzətimə bürüyərəm, mələklərim onu qoruyarlar. Məni çağırsa, ona cavab verərəm; məndən istəsə, ona əta edərəm. Bu cür bəndə mənim nəzərimdə meyvələri solmayan və vəziyyəti dəyişməyən cənnət bağçası kimidir” (Tühəfül-üqul, səh. 318-319). Göründüyü kimi, İmam Cəfər Sadiq (ə) bu kəlamında namazın qəbula çatması üçün həm inanc məsələlərini, həm əxlaqi dəyərləri, həm də saleh əməlləri şərt bilir. Burada Allahın əzəməti qarşısında təvazökar olmaq birinci qeyd edilib. Dini terminologiyada buna “xüzu” halı deyirlər. İnsan nə qədər böyük bir qüvvənin nəzarəti və himayəsi altında olduğunu hər an hiss etməlidir. Bu böyük qüvvənin varlığı insana həm məsuliyyət, həm də güvən hissi verir. Allahın əzəmətini düşündükcə insan tam arxayınlıqla özünü Onun məsləhətinə təslim edir, qəlb aramlığı tapır. Eyni zamanda, Allahın böyüklüyü, hər şeydən xəbərdarlığı insanı öz əməllərinə qarşı daha məsuliyyətli olmağa vadar edir. Amma Allahın əzəmətini olduğu kimi təsəvvür etmək insan beyninin qüvvəsi xaricindədir. Buna görə məsumlarımız Allahın zatı barədə düşünməyi faydasız, hətta ziyanlı sayır, Onun sifətləri və məxluqatı barədə düşünməyi tövsiyə edirdilər. ************************************************************************************************************* Qurani-kərimdə buyurulur: “Həqiqətən, namaz (insanı) çirkin və pis əməllərdən çəkindirər. Allahı zikr etmək (Allahın calalını və əzəmətini həmişə, hər yerdə yada salmaq), şübhəsiz ki, (savab etibarilə bütün başqa ibadətlərdən) daha böyükdür” (Ənkəbut, 45). Bu ayədə namazın qəbul şərtlərindən ikisi yanaşı xatırlanır: Allahın xatirinə şəhvani istəklərdən üz çevirmək və Allahın zikri ilə günü başa vurmaq. Quran məntiqindən aydın olur ki, namazla şəhvani istəklər arasında ciddi əks-tənasüb mövcuddur. “Onlardan sonra namazı tərk edib şəhvətə uyan bir nəsil gəldi. Onlar (Cəhənnəmdəki) Fəyy dərəsinə düşəcəklər” (Məryəm, 59). Göründüyü kimi, şəhvətə aludəlik insanı namazdan uzaqlaşdırır. Şəhvətə uyan insan namazı tərk edər. Hətta namaz qılsa belə, namazı Allah dərgahında qəbul olmaz. Hədisdə buyurulan zikr yalnız Allahın gözəl adlarını təkrarlamaqdan, Ona dil ilə şükür və həmd oxumaqdan ibarət deyil. Allahı gün ərzində zikr etmək zikr şüuru ilə yaşamaq deməkdir. Qurani-kərimdə buyurulur: “O kəslər ki, nə ticarət, nə alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz” (Nur, 37). Allahı sözün əsil mənasında zikr edən şəxs o kəsdir ki, hər bir vəziyyətdə, həmin vəziyyətə uyğun olaraq Allahı yad edir. Əgər çətinlikdədirsə – Allaha arxalanır, dua edir. Neməti itirirsə – səbir göstərir, asilik etmir. Nemət əldə edirsə – şükür edir. Günah edirsə – dərhal tövbə edib halallıq alır. Nemətlər azalanda qənaət edir, çoxalanda başqaları ilə bölüşür. Ətrafındakı hər şeyə Allahın əmanəti kimi baxır. Əsil zikir budur – Allahı bir an belə, unutmamaq… Göründüyü kimi, qüdsi hədisdə xatırlanan müsbət keyfiyyətlərin hamısı bir-biri ilə əlaqəlidir. Acları doyuzdurmaq, çılpaqları geyindirmək, çətinliyə düşənlərə rəhm etmək, qəriblərə sığınacaq vermək, başqalarının qarşısında lovğalanmamaq. Bütün bu əxlaqi dəyərlər daim zikir şüuruna sahib olmağın nəticəsində meydana çıxır və möhkəmlənir. Savab əməllər də ibadət kimi Allah dərgahında dəyərlidir. İnsan həm fərdi, həm də sosial varlıqdır. Həm Allah qarşısında yerinə yetirdiyi fərdi ibadətlər, həm də ətrafdakılara münasibəti insanın Allah yanında məqamını və aqibətini təyin edir. Bunların heç biri insanı təkbaşına ya cənnətə, ya da cəhənnəmə aparmağa qadir deyil. İbadət də, savab əməl də kompleks halında götürülür, yanaşı dəyərləndirilir. Allah-təala bu xüsusiyyətlərə sahib olan insanı necə mükafatlandıracağını da bəyan edir. Allah o bəndəni nurlandırar, öz izzəti ilə onu bürüyər, çağırışını cavablandırar, istədiyini verər, öz mələklərinə onu qorumağı tapşırar. Qüdsi hədislərin birində buyurulur: “Ey Adəm oğlu! Mən ehtiyacsızam və heç vaxt fəqir (möhtac) olmaram. Sənə əmr etdiyim işlərdə (ibadətlərdə, halal-haramı qorumaqda) mənə tabe olsan, səni də fəqir olmayacaq dərəcədə varlı və ehtiyacsız edərəm. Ey Adəm oğlu! Mən diriyəm və ölməzəm. Sənə əmr etdiyim işlərdə mənə tabe olsan, sənə də dirilik və ölümsüzlük bəxş edərəm. Mən hər nəyə: “Ol!” – desəm, olar. Sənə əmr etdiyim işlərdə mənə tabe olsan, sənə də elə xüsusiyyət verərəm ki, hər nəyə: “Ol!” – desən, olar” (Hürr Amuli. Cəvahirüs-səniyyə, hədis 648-26). Hədisi-qüdsinin son cümləsi möminin əzm və sabitqədəmliyindən xəbər verir: “Bu cür bəndə mənim nəzərimdə meyvələri solmayan və vəziyyəti dəyişməyən cənnət bağçası kimidir”. Əsil mömin həyatın heç bir keşməkeşi qarşısında öz mənəvi halını dəyişdirməz, səbatını, əzm və iradəsini itirməz. Çətinlik anında səbri, firavanlıq halında şükrü unutmaz. Həm qudurğanlıq, həm də naşükürlük ona yaddır. O, hər bir vəziyyətdən çıxış yolu axtarıb tapar, hər bir şəraitə uyğunlaşar. Heç bir bəla və müsibət onun imanını, yəqinini azaltmağa qadir deyil. Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) buna işarə edərək buyurub: “Mömin külək qarşısında durmuş sünbül kimidir. Külək güclənəndə əyilər, külək yatanda yenə dikələr. Kafir isə küknar ağacı kimidir. Küləyin qarşısında dik durar, ta ki sınar” (Biharül-ənvar, cild 3, səh. 134). ************************************************************************************************************* Namazın qəbul edilməsinə bu qədər diqqət yetirməyimizin səbəbi ibadətlər içində namazın müstəsna yer tutmasıdır. Hədislərdə buyurulub ki, qiyamət günündə sorğulanacaq ilk əməl namaz olacaq və Allah dərgahında namazı qəbul olmayanın heç bir əməli qəbul edilməyəcək. Deməli, namaz insanın bütün savab əməllərinin, ibadətlərinin qəbul olub-olmadığını şərtləndirən amildir; belə demək mümkünsə, məhək daşıdır, etalondur. İmam Əli (ə) öz sadiq silahdaşı Mühəmməd ibn Əbubəkri Misrə vali təyin etdikdən sonra ona göndərdiyi məktubda yazırdı: “Bunu bil ki, sənin bütün əməllərin sənin namazına tabedir (yəni etdiyin saleh əməllərin və ibadətlərin qəbul olması qıldığın namazların qəbul olmasından asılıdır)”. Quran ayələrindən aydın olur ki, insanlar namaza bəslədikləri münasibətdən asılı olaraq, axirətdə mükafata və ya cəzaya layiq görüləcəklər. Allah-təala buyurur: “Həqiqətən, möminlər nicat tapmışlar! O kəslər ki, namazlarında (yalnız Allaha) müti olub (Ona) boyun əyərlər!” (Möminun, 1-2). Əksinə, namaza saymazyana yanaşan və barmaqarası baxan şəxsləri ilahi əzab gözləyir: “Vay halına o namaz qılanların ki, öz namazlarından qafildirlər” (Maun, 4-5). Namazın qəbul edilməsinə təsir göstərən amillərdən bir neçəsinə ötən məqalələrdə toxunduq, onlardan daha bir neçəsini xatırladırıq. Namazın qəbul olunmasını şərtləndirən keyfiyyətlərdən biri təqvadır. Təqva – Allah xatirinə günahlardan uzaq durmaq, Allahı qəzəbləndirən əməllərdən çəkinmək, hər addımda özünü ilahi dərgahın qarşısında hiss etməkdir. Peyğəmbərlər tarixindən məlum olduğu kimi Həzrət Adəmin (ə) iki oğlu Allah yolunda öz məhsullarından qurban vermişdilər. Allah-təala Habilin qurbanını qəbul etmiş, Qabilinkini isə rədd etmişdi. Səbəb bu idi ki, Habil öz sürüsündən ən iri və sağlam heyvanı, Qabil isə öz tarlasından ən zəif və çürük sünbülləri qurbangaha gətirmişdi. Quranda buyurulur ki, Habil Qabilə belə söylədi: “Allah yalnız müttəqilərdən (qurban) qəbul edər!” (Maidə, 27). Burada söhbət birbaşa namazdan getməsə də, hər halda, qurban kimi ibadətdən gedir. Allah-təala təqva sahibinin qurbanını qəbul edir. Mövzunu namaza yönəltsək, deyə bilərik ki, namazın qəbul olmasının da şərtlərindən biri təqvadır. Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) aşağıdakı hədisi də deyiləni sübut edir: “Əgər nazik iptək zəifləyənə kimi namaz qılsanız, kamantək əyilənə kimi oruc tutsanız, Allah sizin namazınızı vərəsiz qəbul etməz” (Mizanül-hikmə, cild 5, səh. 1636, hədis 10622). Vərə müsbət əxlaqi keyfiyyətlərdən biridir. Ərəb dilindən tərcümədə “çəkinmək, uzaq olmaq” mənasını verir. Əxlaq alimləri qeyd etmişlər ki, vərə günaha düşməmək naminə şübhəli olan hər bir şeydən uzaq olmaq deməkdir. İmam Əli ibn Əbu Talib (ə) buyurub ki, vərə insanı günahdan çəkindirən ən yaxşı vasitədir. Göründüyü kimi, məna baxımından vərə təqvaya yaxın məfhumdur. Allah-təala Qurani-kərimdə namaz mövzusuna toxunaraq açıq şəkildə bəyan edir: “Həqiqətən, namaz (insanı) çirkin və pis əməllərdən çəkindirər” (Ənkəbut, 45). İmam Rza (ə) bu həqiqətə işarə edərək buyurmuşdur: “Hər kim namazının (Allah tərəfindən) qəbul edilib-edilmədiyini bilmək istəsə, fikir versin ki, namaz onu pisliklərdən uzaqlaşdırır ya yox? Namaz onu pisliklərdən nə qədər çəkindirirsə, o miqdarda qəbul olub” (Biharül-ənvar, cild 79, səh. 198). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) bu hədisi məsələyə daha da aydınlıq gətirir: “Hər kimin namazı onu çirkinliklərdən və pis əməllərdən çəkindirməsə, qazancı yalnız Allahdan uzaqlaşmaq olar” (Biharül-ənvar, cild 82, səh. 198). İbadətin qəbula yetməsinin şərtlərindən biri də ibadətin agahlıqla icra edilməsidir. Kor-koranə, düşüncəsiz və yəqinsiz edilən ibadət insana fayda verməz. Həzrət Əli (ə) buyurub: “Təfəkkürsüz ibadətdə xeyir yoxdur” (Kafi, cild 1, səh. 36). Məsumlardan nəql edilən hədislərə görə, namazın qəbul edilməsinin şərtlərindən biri də Əhli-beyti (ə) sevmək və onların vəlayətini qəbul etməkdir. İmam Zeynülabidindən (ə) namazın qəbul olma şərtləri barədə soruşulduqda belə cavab vermişdi: “(Bunun şərti) bizim vilayətimiz və düşmənlərimizdən bizarlıqdır (uzaqlıqdır)” (Mizanül-hikmə, cild 2, səh. 1636, hədis 10626). islam.az

Ev heyvanı saxlamağın hökmü

İslam müqəddəslərinin kəlamlarında ev heyvanları barədə xeyli göstərişlərə rast gəlirik. Bunların bir qismində hər bir ev heyvanının faydası, onu saxlamaq qaydaları göstərilir, başqa bir qismində həmin heyvanla ədalətli rəftar etməyin lazımlığı təkid olunur. Bütün hədislərdə bu fikir vurğulanır ki, hətta heyvanın da öz sahibi üzərində haqqı vardır və bu haqqı pozmaq günahdır. İT, PIŞIK və SAIRƏ HEYVANLARIN SAXLANMASI Həyətdə it saxlamağın dini baxımdan problemi yoxdur. Xüsusilə, mühafizəyə ehtiyaclı olan evləri və obyektləri itlərin köməyi ilə qorumaq olar. Itin köməyindən ovda da istifadə etmək mümkündür. Amma bu zaman bir neçə şərtə riayət etmək lazımdır. Əvvəla, it ov iti kimi tərbiyə edilməli və sahibinin tapşırıqlarına qulaq asmalıdır, ovun üzərinə özbaşına yox, sahibinin əmri ilə cümmalıdır. İkincisi, ov itini ovun üzərinə göndərən zaman adam «bismillah» deməlidir. Üçüncüsü, ov heyvanı itin dişlərinin yarasından ölməlidir. Əgər it onu boğüb öldürsə və ya heyvan itin əlindən qaçarkən ürəyi partlasa, halal olmaz. Əgər itin tutduğu heyvan hələ ölməyibsə, ovçu onun başını kəsməlidir ki, əti halal olsun. İti (istər ov iti, istərsə də ev iti olsun) evin içində saxlamaq qəti surətdə İslam dininə ziddir. Çünki itin rütubətli halda toxunduğu hər şey murdar olur (eynilə donuz kimi). Yəni məsələn it bədənini nəm şalvara sürtsə, şalvar pak edilməlidir. Ya da məsələn, itin bədəni (və ya tükləri) hər hansı səbəbdən yaş olsa, quru əşyaya toxunanda o əşya da murdar olur və paklanmalıdır. Itin tükü yapışmış paltarda namaz qılmaq batildir. İtin yemək yediyi, su içdiyi, yaladığı qab adi su ilə yumaqla pak olmur. Onu əvvəlcə torpaqla möhkəm sürtmək, sonra suda iki dəfə pak etmək lazımdır. Ov itinin ağzı dəyən heyvanı da bişirməzdən qabaq pak etmək gərəkdir. Evdə pişik saxlamağa şəriətimiz icazə verir. Hətta məşhur səhabə Əbu Hüreyrə məhz pişikləri çox sevdiyinə və həmişə qucağında pişik gəzdirdiyinə görə, Peyğəmbər ona bu künyəni vermişdi (ərəb dilində «Əbu Hüreyrə» sözünün hərfi mənası «pişik balasının atası» deməkdir. Bu söz «pişikləri çox sevən» mənasını verir). Peyğəmbərin də pişiyi tumarladığı, hətta əbasının üstündə uzanmış pişik balasını narahat etməmək xatirinə əbanın ətəyini kəsməsi barədə rəvayətlər var. Dini mənbələrdə xatırlanan alleqorik məzmunlu bir əhvalat da çox məşhurdur. Bu rəvayətə görə, ibadətinin çoxluğu ilə tanınan bir qadın uzun müddətə qonaq gedərkən öz pişiyini evdə ac qoyub qapını üzünə bağlayır. Qadın evə qayıdana kimi pişik acından ölür. Allah buna görə həmin qadını cəhənnəmə salır. Başqa bir qadın pis əxlaqına görə hamının nifrətini qazandığı halda, susuzluqdan əziyyət çəkən bir köpəyə su verdiyinə görə Allahın mərhəmətini qazanır və günahları bağışlanır. Bu əhvalat hətta əslində baş verməsə də, İslamın canlılara qarşı münasibətini nümayiş etdirmək baxımından sox əlamətdardır. Murdar sayılan bir köpəyi də ölümdən xilas etmək insana savab qazandıra və hətta onun başqa günahlarının silinməsinə səbəb ola bilər. Pişiyin ağzının suyu şəriətə görə murdar sayılmır. Pişiyin bədəni dəyən əşyalar da pakdır. Amma diqqət yetirmək lazımdır ki, pişiyin tükü yapışmış paltarla namaz qılmaq batildir. Buna görə də evində pişik saxlayan və onu qucağına alıb tumarlamağı xoşlayan adamlar namaz qılmazdan əvvəl ya üst-başlarını təmiz çırpıb təmizləməli, ya da geyimlərini dəyişməlidirlər. Evdə dağsiçanı (xomyak) və sairə bu kimi faydasız gəmiriciləri saxlamaq həm İslam baxımından məsləhət deyil, həm də sanitar-gigiyenik cəhətdən çox təhlükəlidir. Meymun saxlamaq və onunla oynamaq dinimizdə ən bəyənilməz hərəkətlərdən sayılır. Həyətdə ev quşları saxlamağa da İslam heç bir qadağan qoymur. Toyuq, qaz, ördək, hindtoyuğu kimi ev quşları yumurta və ət baxımından faydalıdır. Heyvanların nəcasətinə (peyininə) gəlincə, əti yeyilməyən və qanı sıçrayan bütün heyvanların peyini və sidiyi murdardır (bəzi alimlər hətta əti yeyilməyən və qanı sıçramayan heyvanları da bura aid edirlər). Yəni it, pişik kimi ev heyvanlarının nəcasətinə bulanmış ayaqqabı, paltar və sairə pak edilməlidir. Əti yeyilən heyvanların nəcasətinə bulaşan əşyaları pak etmək vacib deyil (təmizlik xatirinə yumaq kifayətdir). BİR NEÇƏ KƏLMƏ DƏ DƏVƏ, QOYUN, İNƏK və AT SAXLAMAĞIN FAYDASI HDQDA Dəvə İslam mədəniyyətində və müsəlman məişətində xüsusi yeri olan canlıdır. «Dəvə öldü, ərəb öldü», «dəvəsi ölmüş ərəb» kimi atalar sözləri ərəbin həyatında dəvənin nə kimi yer tutduğunu əyani şəkildə göstərir. Ərəblər hətta gözəl qızları dəvəyə bənzədirlər. Ərəb dilində «cəməl» (dəvə) sözü ilə «cəmal» (gözəllik) sözlərinin kökü eynidir. Şərq ədəbiyyatının ən böyük nailiyyəti olan əruz vəzninin bəhrləri (ölçüləri) məhz dəvə yerişinin ritminə əsasən qurulub. Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) Qəsva adlı dəvənin tərkində Mədinəyə hicrət etdikdən sonra Onun harada yaşaması barədə mübahisə yarananda o həzrətin göstərişi ilə Qəsvanın ovsarını sərbəst buraxdılar və dəvənin yerə çökdüyü yeri Peyğəmbərin evi üçün ayırdılar. Bununla belə, ətindən, südündən və yunundan istifadə edilən heyvanların faydası barədə İslam müqəddəslərinin rəvayətlərində ilk yeri qoyun tutur, bundan sonra iribuynuzlu mal-qara, ondan sonra dəvə gəlir. İmam Əlinin (ə) bacısı Ümmi-Hani Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərdən (s) rəvayət edib ki, o həzrət buyurub: «Qoyun saxlayın, onda bərəkət vardır». Bir qadın Peyğəmbərə şikayət etdi ki, qoyunları artıb-törəmir. Peyğəmbər heyvanların rəngini soruşdu, qadın onların qara olduğunu bildirdi. Peyğəmbər buyurdu: «Onları ağ yunlu qoyunlarla dəyişdir; çünki ağ yunlu qoyunun bərəkəti olar». Imamların buyurduqlarından məlum olur ki, qoyun saxlanılan həyətə mələklər xeyir-bərəkət gətirər, kasıblığı oradan qovarlar. Ev heyvanları arasında atın da özünəməxsus yeri var. Xüsusilə, keçmiş zamanlarda həm dinc şəraitdə, həm də müharibə vaxtı at əvəzsiz minik vasitəsi idi. Buna görə məsumlarımız atalara tövsiyə edirdilər ki, öz uşaqlarına ox atmaq, suda üzməklə yanaşı, at minməyi də öyrətsinlər. At sürmək bədəni möhkəmlədir, çevikliyi artırır, bəzi daxili xəstəliklərin qarşısını alır. Sırf idman tədbiri məqsədi ilə atçapma yarışları təşkil etmək nə qədər bəyənilsə də, bunu qumar vasitəsinə çevirmək və yarışa pul qoymaq bir o qədər böyük günah sayılır. Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) ev heyvanlarını incitməyi, onları nahaq yerə vurmağı, bellərinə ağır yük qoymağı qadağan etmişdi. Hətta rəvayətə görə, dəvəsini nahaq yerə incidən və hədsiz işlədən adamı yanına çağırıb danlamış, «sən bu heyvana qarşı münasibətin barədə qiyamət günündə cavab verəcəksən» deyə buyurmuşdu. Bu göstərişlərə sonrakı dövrlərdə də ciddi riayət edilirdi. Islam məmləkətlərində dəvələrin yük həddi müəyyən edilmişdi; onların belinə bundan artıq yük qoymaq qadağan olunmuşdu. Qadağanı pozanlara qarşı cəza tətbiq olunurdu. islam.az

Qəlbimizi mənəvi xəstəliklərdən qorumağın yolları

Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərdən (s) soruşdular: «Allah haradadır: yerdə ya göydə?» Cavab verdi: «Allah öz mömin bəndələrinin qəlbindədir». Hədisi-qüdsidə buyurulur: «Mən nə yerə, nə də səmaya sığaram. Yalnız mömin bəndəmin yumşaq və aram qəlbinə yerləşərəm». (Mizanül-hikmə, III, 2601). Ərəb dilində «qəlibə» feli hər hansı şeyi dəyişdirmək, tərsinə şəklə salmaq mənasını verir. Hətta şeir sahəsində «qəlb» adlı ədəbi üsul vardır ki, bir sözün hərflərinin yerini dəyişdirərək, ondan təzə söz yaradırlar. Məsələn, mərg-gərm, əsb-səba, səlah-hasil və s. Həmçinin, bir şeyin mərkəzinə, məğzinə, əslinə də «qəlb» deyilir. Məsələn, «qəlbül-ceyş» – qoşunun mərkəzi hissəsi və s. Könülə də «qəlb» deyilməsinin səbəbi budur ki, o, haldan-hala düşür, dəyişir. Novruz bayramı il təhvil olanda oxunan duada deyilir: «Ya müqəllibəl-qülubi vəl-əbsar». (Ey ürəkləri və gözləri haldan-hala salan). Qurani-kərimdə «qəlb» kəlməsi və ondan törəyən sözlər təqribən 20 dəfə, «qülub» (cəm halda) kəlməsi və ondan törəyən sözlər isə 112 dəfə işlənib. Qurani-kərimdə «qəlb» sözünün bir neçə mənası verilib: – Ağıl və dərk. «Şübhəsiz, bu sözdə qəlbi olan şəxs üçün, yaxud söz eşitdiyi zaman qulaq asan kəs üçün ibrət vardır» (Qaf, 37). – Ruh və can. «O zaman ki, gözlər hədəqəsindən çıxıb, qəlblər boğaza yetişmişdi» (Əhzab, 10). – Hissiyyatların mərkəzi olan üzv. «Mən kafirlərin qəlblərinə qorxu salacağam» (Ənfal, 12). «Əgər sərt, qaba qəlbli olsaydın, əlbəttə, onlar sənin ətrafından dağılıb gedərdilər» (Ali-Imran, 159). Təfsir alimləri Quranda «qəlb» sözünün niyə müxtəlif mənalarda işlənməsini belə izah edirlər: Baş verən hər bir hadisə insan bədənində iki üzvə təsir edir. Düşüncəyə və analizə ehtiyacı olan hadisələr beynə ötürülür, orada saf-çürük edilir, qiymətləndirilir. Lakin hissiyyatla bağlı olan, qəzəb, qorxu, məhəbbət, nifrət, inciklik və s. yaradan hadisələr isə ürəyə təsir edir, orada müvafiq reaksiya yaradır (ya ürək sıxılır, ya şiddətlə döyünür, ya da rahatlaşır). Lakin bunların hamısı son mənada ruh üzərində təsir buraxır. Yəni insan nə yalnız ağıl və təfəkkür, nə də yalnız hissiyyat və emosiya əsasında qərar qəbul edir. Insanın hərəkətlərinə və son qərar verməsinə hər iki amil təsir göstərir. Həm beyin, həm ürək, həm də onların məcmusu olan ruh bir-biri ilə çox sıx əlaqəli olduqları üçün, Qurani-kərimdə onların hər biri «qəlb» anlayışı ilə bərabər tutulur («Təfsiri-nümunə»dən). QƏLB HANSI XÜSUSIYYƏTLƏRƏ MALIKDIR Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s): «Allah qəlbi elə yaradıb ki, ona yaxşılıq edəni sevər, ona pislik edənə düşmən olar» (Tühəfül-üqul, səh. 36). «Qəlb padşahdır və onun qoşunu var. Padşah salamat olsa, qoşunu da salamat olar. Padşah sıradan çıxsa, qoşunu da dağılıb sıradan çıxar» (Mizanül-hikmə, hədis 16911). Burada qəlbin qoşunu – sair bədən üzvləri deməkdir. «Allah sizin sifətinizə və mal-dövlətinizə baxmaz, qəlbinizə və əməllərinizə baxar» (Mizanül-hikmə, hədis 16917). Həzrət Peyğəmbər (s) buyurub: «Hər bəndənin sifətində iki gözü var, bunlarla dünya hadisələrini seyr edir. Onun qəlbində də iki gözü olur ki, axirət məsələlərini bunlarla görər. Allah öz bəndəsinə yaxşılıq etmək istəsə, qəlbindəki iki gözü açar, bəndə Allahın ona vəd etdiyi qeyb məsələlərini görər, əlamətlərin əsasında qeybə iman gətirər» (Mizanül-hikmə, hədis 16942). İmam Əli (ə): «Qəlb fikrin kitabıdır» (Ğürərül-hikəm, hədis 1087). «Xoş o kəsin halına ki, qəlbini fikr, dilini zikrlə məşğul edir» (hədis 5943). «Qəlb pislikləri yadında saxlayıb kin tutar, amma ağıl bunları onun yadından çıxarar» (hədis 3433). «Möminin dili qəlbinə tabe olar, münafiqin isə qəlbi dilinə» (Nəhcül-bəlağə, xütbə 175). «Hər qəlbi olan ağıllı deyil, hər qulağı olan eşidən deyil, hər gözü olan görən deyil» (Nəhcül-bəlağə, xütbə 87). «Qəlb də bədən kimi yorulur. Onu hikmətli kəlamlarla dincəldin» (Nəhcül-bəlağə, hikmət 89). «Qəlblərin iqbalı (yüksəliş dövrü) və idbarı (üz çevirib getmək vaxtı) var. Iqbal dövründə onu nafilə (əlavə) ibadətlərlə yükləyin. İdbar vaxtında isə yalnız fərizələrlə (vacib ibadətlərlə) kifayətlənin» (Nəhcül-bəlağə, hikmət 318). (Çox güman ki, burada Həzrət Əli (ə) insanın bioritmlərini nəzərdə tuturmuş. Tibb elmi də sübut edir ki, gün ərzində insanın əhval-ruhiyyəsi və daxili orqanlarının fəaliyyəti bəzən yüksək həddə çatır, bəzən isə çox passiv olur). Imam Əli (ə) bir gün Kümeyl ibn Ziyadın əlindən tutub onu səhraya apardı və atəşin bir xütbə söylədi. Xütbənin lap əvvəlində Imam belə buyurdu: «Ey Kümeyl ibn Ziyad! Qəlblər qab kimidir. Onların ən yaxşısı ən çox tutumu olandır» (Nəhcül-bəlağə, hikmət 143). İmam Cəfər Sadiq (ə): «Dağları yerindən oynatmaq qəlbi hərəkətə gətirməkdən daha çətindir» (Mizanül-hikmə, hədis 17074). «Bədən üçün qəlb – camaat üçün imam kimidir» (Iləlüş-şəraye, səh. 109). «Qəlbin dörd halı var: yüksəliş, açılış (fəth), eniş və qapanma. Qəlb Allahı zikr etməklə yüksələr, Allahdan razı olmaqla açılar, Allahdan başqası ilə məşğul olmaqla enər, Allahdan qafil olmaqla qapanar» (Mizanül-hikmə, hədis 16928). Həzrət Isa Peyğəmbər (ə): «Qəlblərinizi təqva üçün məskən qərar verin; onları şəhvət üçün məskən etməyin!» (Tühəfül-üqul, səh. 393). MÖMİNLƏRIN QƏLBI Qurani-kərimdə və Islam müqəddəslərinin hədislərində möminlərin qəlbi üçün aşağıdakı xüsusiyyətlər sadalanır: Onlar Allahın və Peyğəmbərin düşmənləri ilə dostluq etməzlər (hətta qohumları olsa belə) (Mücadələ, 22). Allaha iman gətirənlərin qəlbi Allah tərəfindən hidayət olar (Təğabün, 11). Möminlərin imanını artırmaq üçün Allah onların qəlbinə arxayınlıq verər (Fəth, 4). Allahı xatırlayanda möminlərin qəlbi aram olar (Rəd, 28). İmam Cəfər Sadiq (ə) buyurub: «Elə bir mömin bəndə yoxdur ki, qəlbində iki cür nur olmasın: qorxu nuru və ümid nuru. Bunların hər birini ayrı-ayrılıqda tərəzidə çəksən, bərabər gələrlər» (Üsulül-Kafi, Kitabül-imani vəl-küfr, bab 33, hədis 13). Burada Allahın cəzasından qorxmaq (xovf) və Allahın mərhəmətinə ümidvar olmaq (rəca) nəzərdə tutulur). Həzrət Əli (ə) buyurub: «Pak bəndələrin qəlbi Allahın nəzər məkanıdır. Hər kim qəlbini paklaşdırsa, Allah onun qəlbinə nəzər salar» (Ğürərül-hikəm, hədis 6777). Quranda möminlərin qəlbi iki əsas sifətlə xatırlanıb: qəlbi-səlim (sağlam qəlb) və qəlbi-münib (tövbəkar qəlb). «O gün ki, nə mal-dövlət, nə də övlad fayda verməz. Yalnız sağlam qəlblə Allahın hüzuruna gələn kimsədən savayı» (Şüəra, 88-89). «Cənnət o kəs üçündür ki, Rəbbini görmədən Ondan qorxur və tövbə-inabə edən qəlblə Onun hüzuruna gəlir» (Qaf, 33). QƏLBI-SƏLIM HANSI QƏLBDIR? Peyğəmbərdən (s) soruşdular: «Qəlbi-səlim nədir?» Cavab verdi: «Şəkkdən və nəfsin istəklərindən uzaq olan din, yalan və riyadan uzaq olan əməl» (Mizanül-hikmə, hədis 16929). İmam Sadiq (ə) buyurub: «Qəlbi-səlim Allahla görüşən qəlbdir. Onda Allahdan savayı heç nə olmaz. Içində şirk və şəkk olan hər bir qəlb naqisdir» (Üsulül-Kafi, II, 16). İmam Sadiq (ə) buyurub ki, qəlbi-səlim dünya məhəbbətindən salamat qalan qəlbdir (Nurüs-səqəleyn, IV, 58). Həzrət Əli (ə) buyurub: «Özün üçün istədiyini möminlər üçün istəməyincə qəlbin səlim olmaz» (Biharül-ənvar, 78, 8). İmam Əli (ə): «Allah bir bəndəsini sevəndə ona sağlam qəlb və sarsılmaz əxlaq bəxş edər» (Ğürərül-hikəm, hədis 4112). İmam Həsən (ə): «Qəlblərin ən sağlamı – şübhələrdən təmiz olan qəlbdir» (Tühəfül-üqul, 235). KAFIRLƏRIN QƏLBI Kafirlərin qəlbi aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir: – Qəlbləri kor olar (Həcc, 46). – Allah onların qəlbinə möhür vurar (Bəqərə, 7 və s. ayələr). – Onlar qəlbləri ilə anlamazlar (Əraf, 179). – Kafirlərin qəlbi pas atar (Mütəffifin, 14). İmam Baqir (ə) buyurub: «Elə bir mömin bəndə yoxdur ki, qəlbində ağ nöqtə olmasın. Əgər günah etsə, həmin ağ nöqtənin ortasında qara bir ləkə əmələ gələr. Əgər tövbə etsə, qara ləkə aradan qalxar. Yox, əgər günahına davam etsə, qara ləkə artıb ağı bürüyər. Ağ nöqtə tamamilə qara ləkə ilə örtüləndə artıq həmin adam bir daha xeyr və səadətə sarı qayıda bilməz. «Onların əməlləri qəlblərini paslandırıb» ayəsində Allahın demək istədiyi də elə budur» (Üsulül-Kafi, Kitabül-imani vəl-küfr, Günahlar babı, hədis 20). – Kafirlərin qəlbi daş kimi sərt olar. Həzrət Əli (ə) buyurub: «Kafirin qəlbi daşdan da sərt olar» (Mizanül-hikmə, hədis 6996). ************************************************************************************************************* QƏLBIN MƏRƏZLƏRI Qəlbin də xəstəlikləri olur. Özü də bu xəstəliklər artıb-azala bilir: «Onların ürəyində mərəz var. Allah onların mərəzini daha da artırar» (Bəqərə, 10). Qurani-kərimdə qəlbin mərəzlərindən bir neçəsi sadalanıb: reyb (şübhə), şəkk, inkar, ğəflət, xətm (möhürlənmə), zeyğ və reyn (pas atma), qəsavət (bərkimə, daşlaşma), ğülzət (qatılaşma) və s. Məriz qəlb Allahdan qafil olar və rəhbərliyə layiq olmaz (Kəhf, 28), öz günahını əsaslandırmaq üçün bəhanə dalınca qaçar (Ali-Imran, 7), sərtləşib daşlaşar (Maidə, 13), pas atar (Mütəffifin, 14), məriz qəlbə Allah möhür vurar (Nisa, 155). Həzrət Əli (ə) buyurub: «Kasıblıq bəladır. Bədən xəstəliyi bundan pisdir. Qəlbin mərəzi isə bundan daha pisdir. Mal-dövlətin çoxluğu nemətdir. Bədənin səhhəti bundan üstündür. Qəlbin təqvası isə bundan da üstündür» (Mizanül-hikmə, hədis 17011). «Qəlblər üçün günahdan daha pis bəla yoxdur» (Üsulül-Kafi, II, 275). «Kin-küdurət və düşmənçilikdən çəkinin. Çünki bunlar qardaş olan qəlbləri xəstələndirər və onlarda nifaq yaradar» (Üsulül-Kafi, II, 300). İmam Musa Kazim (ə) buyurub: «Allah-təala Həzrət Davuda (ə) belə vəhy etdi: «Səhabələrinə tapşır ki, şəhvətə aludəlikdən əl çəksinlər. Çünki dünya şəhvəti onların qəlbini bürüyər və mənimlə onların arasında pərdə olar» (Tühəfül-üqul, səh. 397). QƏLBIN MƏRƏZLƏRINƏ QARŞI DUA «Ey Rəbbimiz! Bizi doğru yola yönəltdikdən sonra qəlblərimizi azdırma! Bizə öz tərəfindən mərhəmət bəxş et, çünki Sən, həqiqətən, bəxşiş verənsən» (Ali-Imran, 8). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (ə) tez-tez belə dua edərdi: «Ey qəlbləri haldan-hala salan! Qəlbimi öz dinində möhkəm (sabit) et!» (Təfsiri-nümunə, II, 445). Qəlbin xəstəliklərini aradan qaldırmağın və qəlbi qüvvətləndirməyin yolları barədə buyurulub: Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s): «Bəndənin qəlbi müstəqim (düz) olmayınca, imanı düzəlməz. Dili düzəlməyincə, qəlbi düzəlməz». «Dəmirə su dəyəndə paslandığı kimi, qəlblər də paslanır». Soruşdular ki, bəs, onun cilası nədir? Cavab verdi: «Ölümü çox yada salmaq və Quran oxumaq» (Mizanül-hikmə, hədis 17049). Bir nəfər qəlbinin bərkliyindən Peyğəmbərə şikayət etdi. Həzrət buyurdu: «Öz qəlbini yumşaltmaq istəyirsənsə, ehtiyacı olana yemək ver, yetimin başına sığal çək» (Mizanül-hikmə, hədis 17043). İmam Əli (ə): «Allah heç kimə Quran qədər başqa bir şeylə moizə etməyib. Qəlbin Qurandan savayı cilası yoxdur» (Nəhcül-bəlağə, xütbə 175). «Qəlbin qüvvətlənməsinin kökü Allaha təvəkküldür» (Ğürərül-hikəm, hədis 3082). «Xeyr əhli ilə görüşmək qəlbi abad edər». «Mərifət əhli ilə görüşmək qəlbi abad edər». «Qəlbin abadlığı ağıl sahibləri ilə görüşməkdədir» (Mizanül-hikmə, III, 2615). «Qəlbi sağlam saxlamağın yolu – onu Allahın zikri ilə məşğul etməkdir» (Ğürərül-hikəm, hədis 3083). «Şübhəsiz, Allahın əmrlərinə münasibətdə təqvalı olmaq – qəlbinizin dərdlərinin çarəsi, ürəyinizin korluğunun əlacı, bədəninizin xəstəliyinin şəfası, ruhunuzun çirkinliyinin təmizliyi, gözünüzün pərdəsinin cilasıdır» (Nəhcül-bəlağə, xütbə 197). Həzrət Əli (ə) Imam Həsənə (ə) vəsiyyətnaməsində yazırdı: «Qəlbini moizə ilə dirilt, zahidliklə öldür, yəqinlə qüvvətləndir, hikmətlə nurlandır, ölümü xatırlamaqla qəlbini zəlil et, faniliyi xatırlamaqla qəlbini qəm-qüssədən xilas et, dünyanın faciələrini ona göstərməklə bəsirətini artır. Fələyin hücumlarından qəlbini çəkindir. Gecə və gündüzün dəyişməsindən onu qorxut. Keçmişdəkilərin əhvalatından onu xəbərdar et, səndən əvvəl yaşayanların başına gələnləri ona xatırlat!» (Nəhcül-bəlağə, 31-ci məktub). İmam Zeynülabidinin (ə) dualarının birində buyurulur: «Qəlbimin pasını yalnız Sənin əfv və mərhəmətin təmizləyə bilər» (Mizanül-hikmə, hədis 17059). İmam Sadiq (ə): «Möminin gücü qəlbindədir. Məgər görməmisənmi zəif bədənli bir şəxs gecələr oyaq qalıb ibadət edir, gündüzlər oruc tutur?» (Şeyx Səduq. Mən la yəhzürühül-fəqih, III, 560, hədis 4924). QƏLBI NƏ ÖLDÜRƏR? İmam Əli (ə): «Hər kimin vərə’si (günahdan çəkinməyi) az olsa, qəlbi ölər; hər kimin qəlbi ölsə, özü cəhənnəmə düşər» (Nəhcül-bəlağə, hikmət 349). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) Əbuzərə belə nəsihət verirdi: «Çox gülmə! Çox gülmək qəlbi öldürər» (Şeyx Səduq. Məaniyyül-əxbar, səh. 335). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s): «Üç şey qəlbi öldürər: alçaq və əsil-nəcabətsiz adamlarla durub-oturmaq, varlılarla durub-oturmaq, qadınlarla çox söhbət etmək»/ (Mizanül-hikmə, hədis 17025). «Dörd şey qəlbi öldürər: Günah üstündən günah etmək; qadınlarla çox danışmaq; axmaq insanın sözünə qulaq asmaq – o danışar-danışar, amma bu söhbət heç bir xeyirli işlə nəticələnməz; bir də, ölülərlə durub-oturmaq». Soruşdular ki, ölü kimdir? Həzrət buyurdu: «Qudurğan sərvətli» (Mizanül-hikmə, hədis 17023). QƏLBI NƏ DIRILDƏR? İmam Həsən (ə): «Təfəkkür bəsirətli qəlbi dirildər» (Mizanül-hikmə, hədis 17030). İsa Məsih (ə): «Allah ölü qəlbləri hikmət nuru ilə dirildər; necə ki, torpağı yağış damcıları ilə dirildir» (Biharül-ənvar, X, 204). İmam Əli (ə): «Fəzilət sahibləri ilə dostluq etmək qəlbin diriliyidir» (Ğürərül-hikəm, hədis 9769). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s): «Allah-təala buyurub: «Bəndələrimin elmi müzakirə aparması onların ölü qəlblərinin dirilməsi deməkdir; bu şərtlə ki, məqsədləri mən olum» (Üsulül-Kafi, Kitabü fəzlül-elm, bab 9, hədis 6). QƏLBI NƏ SƏRTLƏŞDIRƏR? İsa Məsih (ə): «Heyvan minilməyəndə və işə öyrədilməyəndə qudurğanlıq edir, tabe olmur və xasiyyətini dəyişir. Qəlb də belədir. Ölümü yada salmaqla qəlbi riqqətə gətirməyəndə, ibadətlə onu əziyyətə salmayanda qəlb sərtləşir və qəlizləşir» (Tühəfül-üqul, səh. 506). Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s): «Ibadəti tərk etmək qəlbi sərtləşdirər. Zikri tərk etmək ruhu öldürər» (Mizanül-hikmə, hədis 17005). İmam Əli (ə): «Sərvətin çoxluğu dini korlayar, qəlbi sərtləşdirər» (Mizanül-hikmə, hədis 17007). İmam Əli (ə): «Qanların tökülməsinin səbəbi yalnız qəlblərin sərtləşməsidir. Qəlblərin sərtləşməsinin səbəbi isə yalnız günahların çoxalmasıdır» (Şeyx Səduq. Iləlüş-şəraye, səh. 81). islam.az

Qız ailə qurarkən atasından icazə almalıdırmı?

Saytımızın «Sual-Cavab» rubrikasına göndərilən suallardan məlum olur ki, müsəlman gənc oğlan və qızların bir qismi dünyəvi nikahdan əvvəl öz münasibətlərini halal şəklə salmaq üçün kəbin (daimi və ya müvəqqəti) kəsdirmək istəyirlər. Amma qızın atasının buna razı olmayacağını bildikləri üçün ondan icazə almadan kəbini özləri oxumaq və ya oxutdurmaq fikrindədirlər. Bu barədə çoxsaylı sualları nəzərə alaraq, aşağıda 5 Islam məzhəbi baxımından məsələyə aydınlıq gətirməyə çalışacağıq. Cəfəri məzhəbinə görə, ailə qurmaq istəyən bakirə qız hələ «rəşidə» deyilsə, yəni özünə xeyirli olanla ziyanlı olanı ayıra bilmirsə, başqa sözlə desək, həyat təcrübəsinə malik deyilsə və həyatı anlamırsa, atasından (babasından) icazə alması mütləqdir. Rəşidə qıza gəlincə, müctəhidlər bakirə və rəşidə qızın ailə qurarkən ehtiyata görə atasından (babasından) icazə almasını lazım bilmişlər. Lakin əgər qız şəriət və adət-ənənə baxımından özünə tay olan bir kişiyə ərə getmək fikrindədirsə, amma atası (babası) heç bir tutarlı sübut olmadan buna etiraz edirlərsə, qızın bu etiraza qulaq asması lazım deyil. Həmçinin, əgər qızın atası və ya babası yoxdursa (ölüblərsə), yaxud uzaqdadırlarsa və onlarla əlaqə yaradıb fikirlərini öyrənmək heç cür mümkün deyilsə, özü də qızın ərə getməyə ehtiyacı varsa, bu halda onun heç kəsdən icazə alması gərək deyil. Qızın ərə getməyə ehtiyaclı olması bu deməkdir ki, ərə getmədiyi halda harama düşmə ehtimalı olsun və ya ata (baba) səfərdən qayıdana kimi qızın ərə getmək yaşı keçmiş olsun. Mərhum Ayətullahül-üzma Təbrizi bakirə qızın hətta rəşidə olsa belə, atasından (babasından) icazə almasını mütləq mənada lazım bilirdi. Ayətullahül-üzma Sistani də eyni məzmunlu fətva vermişdir. Onun rəyinə görə, hətta əgər qız bakirə və rəşidədirsə, öz yaşayışına aid olan məsələləri (istər iqtisadi, istər ictimai, istərsə də psixoloji cəhətdən) həll etmək qüdrətinə sahibdirsə, yenə ehtiyata görə atasından (babasından) icazə almalıdır. Geniş yayılmış təsəvvürün əksinə olaraq, qardaş, ana, əmi, dayı və ya başqa bir qohum bu halda qızın himayədarı kimi çıxış edə bilməz və bunların heç birinin icazəsi tələb edilmir. Hədislərə uyğun olaraq, icazə verənlərin arasında baba atadan əvvəl sayılır, yəni ilk öncə onun münasibəti əsas götürülür. Özü də baba – atanın atasıdır, ananın atası bu səlahiyyətə sahib deyil (Üsuli-Kafi, V, 395-396, hədis 1, 2, 4 və 5). Ata və ya babanın icazəsi yalnız bakirə qızın izdivacı zamanı tələb edilir. Dul (ərindən boşanmış və ya əri ölmüş) qadın öz həyatını qurmaqda tam sərbəstdir, istədiyi adama ərə gedə bilər və bu zaman heç kəsdən icazə alması şərt deyil. Lakin qızın bakirəliyi bədbəxt hadisə (xəstəlik, yıxılma və s.) və ya şəriətə uyğun olmayan səbəb (zina, etibarsız nikah) üzündən itirilmişsə, o yenə də bakirə hökmünə tabedir. Əhli-sünnə məzhəblərinin məsələyə münasibəti bir qədər fərqlidir. Hənəfi məzhəbinə görə, yetkinlik yaşına çatmış qız (istər bakirə olsun, istərsə də bakirə olmasın) istədiyi şəxsə ərə getmək hüququna sahibdir. Bununla belə, bəzi hallarda qızın atası və ya babası evliliyə qadağan qoya bilər. Bu iki halda mümkündür: a) qız sosial, dini və əqli cəhətdən özünə tay olmayan birisinə ərə getməyi qərara almışsa; b) qız üçün təyin edilmiş mehriyyə onunla eyni sosial statusa malik sair qadınların mehriyyəsindən azdırsa. Qızın üzərində ən çox haqqı olan vəlisi (himayədarı) yuxarıdakı səbəblər üzündən izdivaca razı deyilsə, kəbini pozmaq hüququna (yəni bu tələblə qaziyə müraciət etmək haqqına) malikdir. Bütün bu hökmlər həddi-büluğ yaşına çatmış həm bakirə qızlara, həm ərindən boşanmış və ya əri ölmüş dul qadınlara, həm də zina, xəstəlik, yıxılmaq və s. səbəblər üzündən bakirəliyini itirmiş qızlara şamildir. Maliki, şafii və hənbəli məzhəblərinə görə, ata və ya baba yetkinlik yaşına çatmış öz bakirə qızını istədiyi adama ərə verə bilər; bu zaman qızın icazəsi tələb edilmir. Amma ata fiziki cəhətdən qüsurlu, cinsi baxımdan iqtidarsız, fasiq (əxlaqsız) bir adama qızı ərə verə bilməz; əks halda qız kəbini pozmaq haqqına sahibdir. Atanın (babanın) öz qızından razılıq alması sünnətdir. Maliki məzhəbinə görə, əgər ata (baba) himayəsi altında olan yetkin və bakirə qızı öz himayəsindən azad edərək ona müstəqillik verərsə, yəni onu rəşidə (müstəqil qadın) kimi tanıyarsa, qız tam sərbəstlik qazanır. Bu qız eynilə dul qadın kimi öz evliliyini təkbaşına həll etmək haqqına sahibdir və atasından (babasından) icazə alması gərəkməz. Maliki məzhəbinə görə, zina, xəstəlik, yıxılma kimi hallarda bəkarətini itirmiş qız da əksəriyyətin fikrincə bakirə hökmündədir. Hənbəlilərə görə isə, bakirə o qızdır ki, heç bir cinsi əlaqədə olmayıb, yaxud bakirəliyi xəstəlik, yıxılmaq və sairə təbii səbəblər üzündən pozulub. Zina ilə bakirəliyini itirən qız isə dul kateqoriyasına aiddir və dul qadın kimi onu da ərə verərkən mütləq razılığını almaq lazımdır. (Əhli-sünnə məzhəbinin hökmləri Əbdürrəhman Cəzirinin «Dörd məzhəbə görə Islam fiqhi» kitabından götürülmüşdür). Bakirə qızın izdivac zamanı atasından və ya babasından icazə alması barədə hökmün sənədlərinə gəlincə, bu barədə həm şiə, həm də əhli-sünnə mənbələrində xeyli hədis vardır. Məsələn, mötəbər hədis məcmuələrindən sayılan «Üsuli-Kafi»də Imam Cəfər Sadiqin (ə) belə buyurduğu rəvayət edilir: «Atası olan bakirə qız atasından icazəsiz ərə gedə bilməz. Əgər öz işlərini idarə edə bilirsə, onda istədiyinə ərə gedə bilər» (Üsuli-Kafi, V, 391-392, hədis 2). Yenə Imam Cəfər Sadiqdən (ə) belə bir hədis söyləyirlər: «Atası olan bakirə qızlar atalarının icazəsi olmadan ərə getməzlər» (Üsuli-Kafi, V, 393, hədis 1). Imam Mühəmməd Baqir (ə) isə buyurub ki, nikahı atadan başqa heç kim poza bilməz (Üsuli-Kafi, V, 392, hədis 8). Bu hökmün əqli (məntiqi) dəlilləri barədə bunu deyə bilərik ki, Islam şəriəti hər bir məsələdə müsəlmanların mənafeyini qorumağa, onları mümkün təhlükələrdən xilas etməyə, azad və firavan həyatlarını təmin etməyə çalışır. Ailə qurmamış, həyatın keşməkeşlərini görməmiş, həyatda bərkiməmiş bir qız uşağı asanlıqla aldana bilər. Xüsusilə, qız uşaqlarının bəzən təhsildən yayındırıldığı, cəmiyyətdən təcrid edildiyi, dünyagörüşünün süni surətdə daraldıldığı ailələrdə bu təhlükə özünü daha qabarıq şəkildə göstərir. Əgər qız ailə qurarkən öz seçimini özbaşına etmək səlahiyyətinə malik olarsa, onun səhv etmə ehtimalı çox olar. Gənc qızın səhv addımı gələcək həyatda ona çox ağır otura və xoşbəxtliyini bütünlükdə sual altında qoya bilər. Lakin atanın (və ya babanın) zəngin həyat təcrübəsi olduğu üçün, onlar qızın görə bilmədiyi cəhətləri asanlıqla duya bilirlər. Məhz buna görə şəriətimiz bakirə qızın evliliyi zamanı böyüklərin razılığını lazım bilir. Saytımıza daxil olan sualların bir qismində gənclər qız atasından icazəsiz kəbin kəsdirmək arzusunda olduqlarına haqq qazandıraraq bildirirlər ki, onların heç bir pis niyyəti yoxdur; yalnıız bir-birinə məhrəm sayılmaq, ən uzağı əl-ələ tuta bilmək üçün bu addımı atmaq istəyirlər. Buna cavab olaraq bildiririk ki, Islam sair məsələlərdə olduğu kimi, burada da qəti və prinsipial mövqe nümayiş etdirir. Gələcəkdə baş verə biləcək bir çox fəsadların qarşısını birdəfəlik almaq üçün məsələ kökündən qadağan edilir. Çünki Quranda da deyildiyi kimi, insan unutqan, cahil və özünə qarşı zalım bir məxluqdur. Onun daxilində həmişə Allahla Şeytanın mübarizəsi gedir. Heç kim günahdan həmişə uzaq qalacağaına zəmanət verə bilməz. Həyatda tez-tez bunun şahidi oluruq ki, bircə şəhvətli baxış, bircə haram təmas böyük-böyük fəsadlara müqəddimə olur. Əxlaq pozğunluqları çox zaman kiçik bir məhrəmanə söhbətdən və işarədən başlayır. Ona görə də bu gün yalnız bir-birinə məhrəm olmaq xatirinə kəbin kəsdirmək istəyən gənclər sabah onların münasibətlərində heç bir məhdüdiyyətin və qadağanın olmadığını anlayaraq, bütün sərhədləri aşmaq və hüdudları keçmək arzusuna düşə bilərlər. Bu isə qızın yaxınlarının icazəsi olmadan baş verdiyi üçün gələcəkdə böyük problemlərə yola aça bilər. Məsələnin ikinci tərəfi budur ki, heç də bir-birini sevən cütlüklərin hamısı ailə qurmur. Sevgi bağlılıqlarının heç də hamısı rəsmi evliliklə sonuclanmır. Ona görə də bir-birini həqiqətən sevdiklərini, evlənmək niyyətində olduqlarını və bu niyyətdə ciddi durduqlarını söyləyən gənclərin də hamısının sözünü ciddi saymaq düzgün olmazdı. Islam hər bir məsələdə, xüsusilə, əxlaqi mövzularda çox ciddi prinsipial mövqe sərgiləyir. Məsələn, naməhrəm şəxslərin bağlı qapı arxasında ikilikdə qalmaları haramdır. Şahid olmayan bir otaqda naməhrəm qızla oğlan əxlaqa zidd olan heç nə etməsələr belə, onların öz istəkləri əsasında bu otaqda qalmaları günah sayılır. Burada əsas olan konkret bir hadisə, bir variant deyil. İslam belə bir vəziyyətdə yarana biləcək bütün varinatları nəzərə alır və mümkün günahların qarşısını almaq üçün prinsipial hökm çıxarır.

Mənbə: https://islam.az

Oruc mədəniyyəti

Oruc səbr deməkdir. Ramazan səbr ayıdır.
Təfsirlərdə yazılıb ki, “Səbr etmək və namaz qılmaqla (Allahdan) kömək diləyin! Bu, ağır iş olsa da, (Allaha) itaət edənlər üçün ağır deyildir” (Bəqərə, 45) ayəsindəki səbr – oruca işarədir. Oruc tutan şəxs bütünlükdə – həm fiziki, həm də mənəvi mənada səbr içində olmalıdır. O, gün doğandan gün batana kimi yemək-içməkdən, hətta öyrəşdiyi siqaret kimi vərdişlərdən uzaq durmalı, adi günlərdə ona halal olan həyat yoldaşı ilə məhrəm münasibətdən iftardan qabaq və imsakdan sonra çəkinməlidir. Bunlar oruclu şəxsin öz üzərinə götürdüyü fiziki öhdəliklərin ən əsaslarıdır. Amma məsələ yalnız bununla bitmir. Bütün bədən üzvlərinin, onların əməl və hərəkətlərinin, hətta niyyətlərin də üzərində nəzarət qurmaq – Allah-təalanın öz oruclu bəndəsini görmək istədiyi həqiqi məqam bax budur. Rəvayət edirlər ki, bir gün Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) Cabir ibn Abdullah Ənsariyə buyurdu: ”Ey Cabir! Hər kim Ramazan ayında gündüzlər oruc tutsa, gecələrin bir hissəsini oyaq qalıb ibadət etsə, mədəsini və cinsiyyət üzvünü günahdan qorusa, gözünü harama baxmaqdan çəkindirsə, bu aydan çıxdığı kimi, günahlardan da çıxar (təmizlənər)“. Cabir dedi: ”Sənə fəda olum, bu nə yaxşı hədisdir!“. Peyğəmbər ona belə cavab verdi: ”Amma bu savaba yetməyin şərtləri də necə çətindir!“ (Şeyx Küleyni. Əl-Kafi, IV, 87). Imam Cəfər Sadiq (ə) isə öz səhabəsinə buyururdu ki, oruc tutduğun zaman qulağına, gözünə, bədəndəki hər tükünə, dərinə də oruc tutdur və ”oruc tutduğun günləri oruclu olmadığın günlərlə eyni etmə“ (bax: yux. mənbə). Nədir bütün bədən üzvlərinin orucu? Dilin orucu. Yalan danışmamaq, söyüş söyməmək, öz din qardaşının ətini çeynəməyə bərabər olan qeybətdən çəkinmək, ürək sındırmamaq, mənasız mübahisələrə girişməmək, cahil insanların vurduğu söz yaralarını sükutla cavablandırmaq, mənasız zarafatlardan, şit-bayağı söhbətlərdən uzaq durmaq, Allahın bəxş etdiyi kəlam nemətini haqsız yerə xərcləməmək, başqalarının zehninə əziyyət verəcək dərəcədə uzunçuluq etməmək. Gözün orucu. Allahın haram buyurduqlarına – naməhrəm bədənlərə baxmamaq, haram əməlləri razılıqla seyr etməmək, imkan varsa gözün qarşısında baş verən günahlara etiraz bildirmək, iş karyerasından qorxaraq hətta haram işlərə şahidlik etməyə də razılıq verən adamların tayı olmamaq. Qulağın orucu. Qeybət etmədiyin kimi, qeybətə qulaq da asmamaq; hətta imkan dairəsində qeybət söhbətinin kəsilməsinə ya da mövzunun dəyişilməsinə nail olmaq. Insanı Allahdan uzaqladıran, nəfsin vəhşi istəklərini oyadan avazları dinləməmək, camaatın sirrini başqalarına faş etmək xatirinə qulaq casusluğu etməmək. Dərinin orucu. Şəhvəti oyadan naməhrəm təmasdan, haram öpüşdən uzaq olmaq. Başqalarının haram baxışını özünə doğru cəlb etmək xatirinə geyilən açıq-saçıq libaslardan imtina etmək. Əlin orucu. Allahın haram buyurduğu hər bir günaha yox deməyə çalışmaq. Öz əllərini rüşvət alıb-verməkdən, tərəzi arxasında durarkən çəkidə aldatmaqdan uzaq saxlamaq. Hətta camaatı azğınlığa sürükləyən fikirləri əlində tutduğun qələmlə yazıya çevirmək düşüncəsindən, şəxsi incikliyə arxalanıb bir insanın həyatını xilas edə biləcək sənədə imza atmamaq niyyətindən təmizlənmək. Ayağın orucu. Haram işlərin arxasınca getməmək, ailən nəvazişə, qayğıya ehtiyaclı olduğu halda, ”baş qatmaq“ xatirinə küçələrdə, parklarda ayaq döyməmək. Cinsiyyət üzvünün orucu. Oruc vaxtı hətta öz halal həyat yoldaşından da uzaq durmağın əmr edildiyi halda, öz şəhvətini haramlarla tətmin etmək duyğusundan xilas olmaq, öz bədənini günahlarla sakitləşdirmək niyyətini beyindən uzaqlaşdırmaq, öz nəfsini iradənlə cilovlaya bilmək. Mənasız mübahisələrdən uzaq olun Oruc kin-küdurətin, mənfi emosiyaların, qəzəb və hiddətin üzə çıxmasına qarşı bir qalxandır. Oruc həmişə psixoloji tarazlıq, mənəvi aramlıq içində olmaq deməkdir. Müqəddəslərimiz ”Oruclu şəxsə xas olan vüqarı əldən vermə“ tövsiyəsi ilə məhz bunu ifadə etmək istəyirdilər. Oruc insana əzəmət, böyüklük, izzət bəxş etməlidir. Öz vüqarını itirməməyin ən yaxşı yolu isə mənasız mübahisələrdən, xırdaçılıqdan uzaq olmaqdır. Nadan insanların səviyyəsinə enən, onlarla ağız-ağıza verib qalmaqal törədən adam hər şeydən əvvəl öz heysiyyətini və hörmətini itirər. Hədislərdə dönə-dönə təkid edilir ki, oruc tutan adam yersiz dava-dalaşdan, höcətkənlikdən bacardıqca uzaq durmalıdır. Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: ”Hansı bəndəni söysələr və o: ”Mən orucluyam. Sənə salam olsun. Sən məni söysən də, mən səni söyməyəcəyəm“ – desə, uca Allah buyurar: ”Bu bəndəm o biri bəndəmin zülmündən oruc vasitəsilə yardım istədi. Mən də onu cəhənnəm əzabından xilas edərəm“ (Şeyx Küleyni. Əl-Kafi, IV, 88; Şeyx Səduq. Mən la yəhzuruhul-fəqih, II, 109). Oxşar bir hədisdə buyurulur ki, Peyğəmbər hücuma və ya söyüşə məruz qalmış şəxsin iki dəfə ”mən orucluyam“ sözlərini təkrarlamasını tövsiyə edirdi (Səhihül-Buxari, Kitabüs-sovm, II bab, hədis 1894). Allah-təala Insanı özünə xəlifə (canişin) kimi yaradıb. Islam müqəddəslərinin həyatı Islam məktəbində dərs alan bizlərə ən mükəmməl əxlaq nümunələrini öyrədir. Oruc tutan şəxs bunun əvəzində Allahdan mərhəmət, savab, bağışlanma umursa, orucun yalnız zahiri ehkamını deyil, batini mənasını da qorumalıdır. ”Oruc mənə görə tutulur, savabını da mən özüm verəcəyəm“ hədisi-qüdsisinə layiq ola bilmək üçün bu ibadəti bütün kamilliyi ilə icra etməyə çalışmalıyıq. Yoxsa bir hədisdə deyildiyi kimi, nə çoxdur elə oruc tutanlar ki, onlara qalan yalnız aclıq olur və nə çoxdur gecə namazı qılanlar ki, onlara qalan yalnız yuxusuzluq olur. Oruclu insanlara hörmət edin Ramazan ayında yalnız oruc tutanlar deyil, üzrlü və ya üzrsüz səbəbdən bunu edə bilməyənlər də bəzi qaydalara riayət etsələr yaxşı olar. Orucluğun isti yay fəslinə təsadüf etdiyi günlərdə küçədə hamının gözü qarşısında sərin su içən, yemək yeyən insanlar bir anlıq onların yanındakı şəxsin oruclu ola biləcəyini düşünsünlər. Tövsiyəmiz budur ki, yeyib-içməyi hamının gözü qarşısında, ictimai yerlərdə deyil, bunun üçün ayrılmış qapalı məkanlarda həyata keçirsinlər. Xüsusilə, bəzi idarələrdə rast gəldiyimiz kimi, nahar fasiləsi zamanı işçilərin iş otağında yeməsi, çay və su içməsi onlarla eyni otaqda oturan oruclu adama mənfi psixoloji təsir göstərir. Arzumuz budur ki, Ramazan ayında insanlar bir-birinə qarşı xüsusi ehtiramla, sayğı ilə davransınlar. Könül qırmaqdan, qəlb incitməkdən çəkinsinlər. Unutmayaq ki, hədislərdə orucluğu Allahın ziyafəti adlandırıblar. Allahın ziyafətində hörmətsizlik etmək qəbuledilməzdir. Və unutmayaq ki, hər kəs bu ziyafətin qaydalarına necə əməl etməsindən asılı olaraq savab qazanacaq.

Orucun tibbi faydaları

Şübhəsiz, insan orqanizminin ən mühüm tələbatlarından biri də yeməkdir.

Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, yeməyə çox aludə olmaq nəinki xeyirli, əksinə, çox zərərlidir. Hədislərdə buyurulur ki, normadan çox yemək qəlbi daşlaşdırır, şəhvət hissini gücləndirir və insanı Allaha ibadətdən uzaqlaşdırır. Həzrət Məhəmməd Peyğəmbər (s) buyurmuşdur ki, çox yemək bütün dərdlərin mənbəyi, az yemək isə dərmanların ən əsasıdır. Ona görə dinimiz müsəlmanları az yeməyə, aclıq hiss eləmədən yeməməyə, süfrədən yarıtox halda qalxmağa çağırır. Bu baxımdan deyə bilərik ki, bəzi xəstəlik və bəlaları məhz oruc vasitəsilə sağaltmaq olar. Ramazan ayı sanki müsəlmanın bir aylıq müalicə kursudur. Məlumdur ki, insan orqanizmində şəkər, yağ və zülal maddələri ilə təmin edilmək üçün ehtiyat mənbələri mövcuddur. Onların işə düşməsi nəticəsində bədəndəki orqanların yenidənqurma prosesi gedir. Alimlər sübut etmişlər ki, oruc tutmaqla orqanizmdəki həmin ehtiyat qüvvələr işə düşür. İnsanın həzm sistemi dincəlir və özünü yeniləşdirir. İl ərzində fasiləsiz olaraq işləyən, bədəndəki yağları həzm edən ödü hazırlamaqdan tutmuş, bir çox digər funksiyaları yerinə yetirən qaraciyərə kimi orqanlar dincəlir, köhnə maddələri buraxıb lazımi yeni maddələr qəbul edir. Oruc tutmaq nəticəsində bağırsağın selikli qişasındakı bəzi köhnə hüceyrələr məhv olur, yenilər yaranır. Selikli qişa təzələndiyi üçün həzm prosesi də yaxşılaşır. Tibb elmləri doktoru, professor Faiq Cəfərov orucun tibbi faydaları haqqında belə deyir: “Oruc qanyaradıcı orqanlara da müsbət təsir edir. Belə ki, bu orqanlar gün ərzində normadan artıq qida qəbul edəndə yüklənir, ona görə də funksiyaları pozulur. Ancaq bədən az qida qəbul edəndə qanyaradıcı orqanlar da öz fəaliyyətini təzələyir. Orucluğun bir ay davam etməsində də qanunauyğunluq var. Rəsmi təbabətdə, xüsusilə, mədə-bağırsaq xəstəliklərində pəhriz 24-28 gün təyin olunur”. Oruc dalaq, ürək, qan-damar sisteminin yeniləşməsinə, ifrazat sisteminə də müsbət təsir göstərir. İfrazatla bağlı əsas orqan olan böyrəklər çox qida qəbul edərkən yüklənir və “yorulur”. Oruc tutmaq nəticəsində böyrəklər dincəlir və norma fəaliyyətini bərpa edir. Oruc tutmaq maddələr mübadiləsi zamanı orqanizmdə toplanmış zərərli maddələrin bədəndən asanlıqla çıxmasına şərait yaradır; nəticədə orqanizm tullantılardan və toksik maddələrdən təmizlənir. Azərbaycan Respublikasının sabiq baş psixiatrı, tibb elmləri doktoru, psixiatr mərhum Ağabəy Sultanov orucluğun insan psixikasına müsbət təsirini belə ifadə edir: “İnsan gördüyü işdən həzz almalı və qənaətbəxş olmalıdır. Mənim uşaq yaşlarımdan yadımdadır ki, nənəm necə oruc tuturdu. Oruc tutulan evdə bərkdən danışılmaz, sakitlik və mehribançılıq olar. Axşam iftar süfrəsi arxasında əyləşmiş insanların əhval-ruhiyyəsi çox yüksək olur. Çünki onlar bilirlər ki, böyük və əhəmiyyətli bir iş görüblər, bu işi Allah rizası və Allaha itaət məqsədilə icra ediblər. Bütün bunlar insan mənəviyyatının, ruhunun gözəlləşməsinə təsir edir. Ramazan ayı başa çatdıqdan sonra insanlar bayram edir, bir-birinə qonaq gedir və gözaydınlıq verir. Beləliklə, orucluq insan psixikasına müsbət təsir göstərir, mnsan rahatlıq tapır. Oruc tutan insanın beyni daha güclü işləyir və daha qüvvətli olur. Çünki mədə gün ərzində boş qaldığı üçün beyin orqanizmin öz daxili imkanları, qanı hesabına təmizlənir. İnsanın təfəkkürü daha açıq olur, yaddaşı yaxşılaşır, o, daha sərrast hərəkət edir və danışır. İnsan beyni qanla yaxşı təmin olunur”. Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, hətta qeyri-müsəlman tibb alimləri də bu fikri müdafiə etmişlər ki, oruc – ən yaxşı dərmanlardan biridir. Məşhur rus alimi Aleksey Soforin “Müalicənin yeni üsulu – oruc” kitabında yazır: “Orucla müalicə elə ecazkardır ki, onun vasitəsilə praktiki və cərrahi müalicənin proqram və metodları köklü surətdə dəyişiləcəkdir. Çünki oruc tibb elminin qarşısında yeni yollar açır”. Deyilənləri ümumiləşdirərək, Həzrət Məhəmməd Peyğəmbərin (s) bir hədisi ilə oxuculara tövsiyyə edirik: “Oruc tutun ki, sağlam olasınız”.